Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) το ένα τρίτο του παγκόσμιου ενήλικου πληθυσμού είναι καπνιστές. Στην Ελλάδα η αναλογία είναι ακόμη χειρότερη, αφού 1 στους 2 καπνίζει. Το κάπνισμα προκαλεί 4 εκατομμύρια θανάτους ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο και 550 χιλιάδες θανάτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνολικά οι θάνατοι που οφείλονται στο κάπνισμα είναι περισσότεροι από το σύνολο των θανάτων από τροχαία ατυχήματα, αλκοόλ, ναρκωτικά, ανθρωποκτονίες και αυτοκτονίες. Να σημειωθεί ότι ένας καπνιστής έχει περίπου 10 χρόνια μικρότερο προσδόκιμο ζωής από έναν μη καπνιστή και περίπου 12 χρόνια λιγότερα υγιούς ζωής από έναν μη καπνιστή.
Εξάρτηση από το Κάπνισμα
Η εξάρτηση από το κάπνισμα οφείλεται σε έναν αριθμό παραγόντων, που συνδέονται με το περιεχόμενο των συστατικών-ουσιών του τσιγάρου. Στον καπνό του τσιγάρου υπάρχουν πάνω από 4000 χημικές ουσίες μεταξύ των οποίων και 40 περίπου καρκινογόνες, όπως η πίσσα. Η πίσσα είναι ένωση καρκινογόνων ουσιών, η οποία ευθύνεται για την πρόκληση καρκίνου στους πνεύμονες, το στομάχι και το έντερο καθώς και για την εκδήλωση χρόνιων αναπνευστικών παθήσεων.
Η νικοτίνη είναι εθιστική, αλλά όχι καρκινογόνος. Είναι η κύρια ουσία που ευθύνεται για την εξάρτηση που προκαλείται με το κάπνισμα. Η νικοτίνη προκαλεί ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος με απελευθέρωση των νευροδιαβιβαστών ντοπαμίνη και νορ-επινεφρίνη (στους οποίους οφείλεται η πρόκληση ευχαρίστησης και ανορεξίας), ακετυλοχολίνη που παίζει ρόλο στην βελτίωση της μνήμης και βήτα ενδορφίνη που επιδρά στην μείωση του άγχους και της νευρικότητας.
Η περιεκτικότητα της νικοτίνης στο αίμα μειώνεται κατά 50% μισή ώρα μετά το σβήσιμο του τσιγάρου και κατά 25% μία ώρα αργότερα. Η δράση των ορμονών που εκκρίνονται διαρκεί επίσης μισή ώρα. Ίσως αυτό εξηγεί γιατί οι καπνιστές καπνίζουν κατά μέσο όρο ένα πακέτο την ημέρα. Μια από τις πλέον ουσιαστικές επιδράσεις της νικοτίνης στους καπνιστές συνδέεται με το γεγονός, ότι αυτή μακροπρόθεσμα μειώνει την ικανότητα του εγκεφάλου να βιώνει ευχάριστα συναισθήματα, οπότε οι καπνιστές χρειάζονται όλο και μεγαλύτερες ποσότητες για να βιώσουν το ίδιο συναίσθημα.
Οι περισσότεροι καπνιστές ισχυρίζονται ότι το κάπνισμα τους δίνει ευχαρίστηση, τους μειώνει το άγχος και τους βοηθά στη συγκέντρωση. Η αλήθεια όμως είναι ότι όταν τα επίπεδα νικοτίνης στο αίμα πέσουν χαμηλά, προκαλούνται συμπτώματα στέρησης που εκδηλώνονται με άγχος, ευερεθιστότητα, διαταραχές ύπνου, δυσκολία στη συγκέντρωση, δυσφορία και καταθλιπτικό συναίσθημα.
Τσιγάρο και Παθήσεις
Όλες οι μελέτες συμφωνούν ότι το κάπνισμα αποτελεί τον κύριο παράγοντα για την αύξηση της συχνότητας εμφάνισης και την αύξηση της θνησιμότητας των παρακάτω νοσημάτων :
Στεφανιαία νόσος, Καρκίνος του πνεύμονα, του φάρυγγα, του λάρυγγα, της ουροδόχου κύστεως, των νεφρών, του στομάχου, κ.ά., Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, Αγγειακές παθήσεις του εγκεφάλου, Αυξημένος κίνδυνος για κυνάγχη, στομαχικά έλκη, οστεοπόρωση, πολύποδες παχέος εντέρου, νόσο του Crohn, στυτική δυσλειτουργία, κατάθλιψη, μυϊκές βλάβες, ρευματοειδή αρθρίτιδα, δημιουργία ρυτίδων, αμβλυωπία καπνού.
Όσον αφορά στο κάπνισμα κατά τη διάρκεια της κύησης, αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του εμβρύου όπως: αυξημένη πιθανότητα αποβολών, καθυστέρηση της ανάπτυξης του εμβρύου, χαμηλό βάρος γέννησης και αυξημένη πιθανότητα πρόωρου τοκετού.
Κάπνισμα και Στεφανιαία Νόσος
Το κάπνισμα συνδέεται δοσολογικά με την αρτηριοσκλήρωση. Προκαλεί δηλαδή στένωση των αγγείων και προάγει την παραγωγή χοληστερόλης συμβάλλοντας στην εμφάνιση της στεφανιαίας νόσου. Ο κίνδυνος προσβολής από στεφανιαία νόσο είναι 2-3 φορές υψηλότερος για τους καπνιστές από ότι για τους μη καπνιστές. Βέβαια ο κίνδυνος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από την ποσότητα των τσιγάρων. Το κάπνισμα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για στεφανιαία νόσο. Επιπλέον, ευθύνεται για το 40% περίπου του συνόλου των θανάτων από καρδιακά νοσήματα, ενώ η υπερχοληστερολαιμία για το 24% και η διαστολική υπέρταση για το 31%.
Έρευνες έχουν δείξει ότι:
- αυτοί που καπνίζουν μέχρι 10 τσιγάρα την ημέρα έχουν 25-30% μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου από αυτούς που δεν καπνίζουν,
- αυτοί που καπνίζουν 10-20 τσιγάρα έχουν 30-50% μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου από αυτούς που δεν καπνίζουν,
- αυτοί που καπνίζουν 20-40 τσιγάρα έχουν 75% μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου από αυτούς που δεν καπνίζουν,
- αυτοί που καπνίζουν περισσότερα από 40 τσιγάρα την ημέρα έχουν 100% μεγαλύτερη πιθανότητα από τους μη καπνιστές. (Fielding 2002).
Το Κάπνισμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση
- Περιορισμό της παραγωγής καπνού
- Αύξηση της φορολογίας και των τιμών των προϊόντων καπνού
- Περιορισμό της διαφήμισης των προϊόντων καπνού
- Υποχρεωτική αναγραφή προειδοποιητικών ενδείξεων πάνω στις συσκευασίες των τσιγάρων
- Απαγορεύσεις και περιορισμούς στο κάπνισμα σε δημόσιους χώρους
- Απαγορεύσεις και περιορισμούς στο κάπνισμα στους χώρους εργασίας
- Μέτρα για έγκυρη ενημέρωση του πληθυσμού
Διακοπή Καπνίσματος
Το πιο σημαντικό στάδιο για να διακόψει κανείς το κάπνισμα είναι η απόφαση να το διακόψει.
Τα δέκα βήματα διακοπής του καπνίσματος κατά τον Tom Ferguson είναι:
- Σκεφτείτε να κόψετε το κάπνισμα
- Ψάξτε για πληροφορίες για τη διακοπή του καπνίσματος
- Τροποποιείστε τον κίνδυνο από το κάπνισμα (π.χ. αλλάζοντας μάρκα)
- Αποφασίστε να το κόψετε
- Θέστε μία ημερομηνία διακοπής
- Κρατηθείτε χωρίς να καπνίσετε 24 ώρες
- Συμπληρώστε την πρώτη σας εβδομάδα ως μη καπνιστής
- Συμπληρώστε τον πρώτο σας μήνα ως μη καπνιστής
- Συμπληρώστε το πρώτο σας τρίμηνο ως μη καπνιστής
- Συμπληρώστε τον πρώτο σας χρόνο ως μη καπνιστής
Μέθοδοι Διακοπής Καπνίσματος
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την διακοπή του καπνίσματος βασίζονται σε :
- Συμπεριφορικές τεχνικές
- Γνωσιακές τεχνικές
- Φαρμακοθεραπεία με χρήση υποκατάστατων νικοτίνης, βουπροπιόνη ή βαρενικλίνη
Ως θεραπεία εκλογής για την διακοπή του καπνίσματος θεωρούνται οι γνωσιακές- συμπεριφορικές παρεμβάσεις με την παράλληλη χρήση υποκατάστατων νικοτίνης (Garrison et al. 2003).
Βουπροπιόνη
Η βουπροπιόνη (Zyban) είναι ένα ήπιο αντικαταθλιπτικό και αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως τέτοιο. Είναι εκλεκτικός αναστολέας της νορ-αδρεναλίνης και της ντοπαμίνης. Στην πορεία βρέθηκε ότι προκαλεί απέχθεια για το τσιγάρο. Χρειάζεται κάποιες ημέρες για να επιδράσει στον οργανισμό, γι’ αυτό ξεκινάει κανείς ενόσω καπνίζει και μπαίνει μία ημερομηνία στόχος για τη διακοπή (συνήθως δύο εβδομάδες από την έναρξη της θεραπείας). Η δοσολογία του είναι συνήθως 300mg την ημέρα διαιρεμένα σε δύο δόσεις. Η χορήγησή της μπορεί να συνδυαστεί μετά τη διακοπή του καπνίσματος και με θεραπεία υποκατάστασης νικοτίνης. Η χορήγηση γίνεται με ιατρική παρακολούθηση και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (8–18 εβδομάδες).
Βαρενικλίνη
Η βαρενικλίνη (Chamrix) δεν είναι αντικαταθλιπτικό. Είναι ένα νέο σκεύασμα που δρα στους υποδοχείς της νικοτίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Είναι διπλός αγωνιστής και ανταγωνιστής των νικοτινικών υποδοχέων. Έχει την ικανότητα να μειώνει την ανάγκη για νικοτίνη, να ανακουφίζει από τα στερητικά συμπτώματα και να περιορίζει την ψυχολογική εξάρτηση. Η χορήγηση της βαρενικλίνης γίνεται – επίσης – υπό ιατρική παρακολούθηση. Η διακοπή του καπνίσματος γίνεται μέσα στην δεύτερη εβδομάδα της χορήγησης. Η διάρκεια της θεραπείας είναι περίπου 12 εβδομάδες με δυνατότητα παράτασής της. Γενικά η βαρενικλίνη θεωρείται ασφαλής στη χρήση και καλά ανεκτή από τον οργανισμό.
Υποκατάστατα Νικοτίνης
Τα υποκατάστατα νικοτίνης εφοδιάζουν τον οργανισμό με μικρές ποσότητες νικοτίνης, ώστε να μπορεί να ανακουφιστεί από τα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου. Κατά τη χρήση τους όμως δεν επιτρέπεται το κάπνισμα λόγω της πιθανότητας εμφάνισης τοξικών επιπέδων νικοτίνης στο αίμα. Στα υποκατάστατα νικοτίνης περιλαμβάνονται τα αυτοκόλλητα νικοτίνης, οι τσίχλες νικοτίνης, τα ρινικά σπρέι και τα εισπνεόμενα σκευάσματα νικοτίνης.
• Αυτοκόλλητα Νικοτίνης
Πρόκειται για μικρά αυτοκόλλητα εμποτισμένα με νικοτίνη. Έχουν ως πλεονέκτημα την παροχή στον οργανισμό σταθερής δόσης νικοτίνης. Υπάρχει όμως η πιθανότητα τοπικού δερματικού ερεθισμού και μπορεί να προκαλέσουν παράξενα όνειρα εάν συνεχίσει να τα φορά κανείς και στον ύπνο. Η διάρκεια θεραπείας είναι περίπου 12 εβδομάδες.
• Τσίχλα Νικοτίνης
Η τσίχλα νικοτίνης είναι μία εύχρηστη μέθοδος αφού μπορεί κανείς να την πάρει όποτε νιώθει την ανάγκη να καπνίσει. Βοηθά τους καπνιστές να έχουν κάτι στο στόμα τους που να υποκαθιστά το τσιγάρο. Δεν μπορούν όμως να την μασούν όταν πίνουν ποτό ή αναψυκτικό.